Oorlog en anarchisten: anti-autoritaire perspectieven in Oekraïne
Deze tekst is opgesteld door verschillende actieve anti-autoritaire activisten in Oekraïne. Wij vertegenwoordigen niet één organisatie, maar wij zijn samengekomen om deze tekst te schrijven en ons voor te bereiden op een mogelijke oorlog.
Behalve door ons is de tekst geredigeerd door meer dan tien mensen, onder wie deelnemers aan de gebeurtenissen die in de tekst worden beschreven, journalisten die de juistheid van onze beweringen controleerden, en anarchisten uit Rusland, Wit-Rusland, en Europa. We hebben veel correcties en verduidelijkingen gekregen om een zo objectief mogelijke tekst te kunnen schrijven.
Als er oorlog uitbreekt, weten we niet of de anti-autoritaire beweging zal overleven, maar we zullen pogen dat te doen. In de tussentijd is deze tekst een poging om de ervaring die we hebben opgedaan online te laten staan.
Op dit moment wordt er in de wereld actief gesproken over een mogelijke oorlog tussen Rusland en Oekraïne. We moeten verduidelijken dat de oorlog tussen Rusland en Oekraïne al sinds 2014 aan de gang is.
Maar eerst het volgende.
cdn.crimethinc.com/assets/articles/2022/02/15/1.jpg
De Maidan-protesten in Kiev
In 2013 braken in Oekraïne massale protesten uit, op gang gebracht doordat de Berkut (speciale politie-eenheden) studenten in elkaar sloegen die ontevreden waren over de weigering van toenmalig president Viktor Janoekovitsj om het associatieverdrag met de Europese Unie te ondertekenen. Deze afranseling fungeerde als een oproep tot actie bij vele lagen van de samenleving. Het werd voor iedereen duidelijk dat Janoekovitsj over de schreef was gegaan. De protesten leidden er uiteindelijk toe dat de president op de vlucht sloeg.
In Oekraïne worden deze gebeurtenissen “Revolutie van de waardigheid” genoemd. De Russische regering presenteert het als een nazi-coup, een project van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, enzovoorts. De demonstranten zelf waren een bonte menigte: extreem-rechtse activisten met hun symbolen, liberale leiders die spraken over Europese waarden en Europese integratie, gewone Oekraïners die tegen de regering in opstand kwamen, een paar linkse mensen. Onder de demonstranten overheersten anti-oligarchische sentimenten, terwijl oligarchen die Janoekovitsj niet mochten het protest financierden omdat hij, samen met zijn inner circle, tijdens zijn ambtstermijn het grootkapitaal trachtte te monopoliseren. Voor andere oligarchen betekende het protest dus een kans om hun bedrijven te redden. Ook veel vertegenwoordigers van middelgrote en kleine bedrijven namen deel aan het protest omdat de mensen van Janoekovitsj hen niet vrij lieten werken en geld van hen eisten. Gewone mensen waren ontevreden over de hoge mate van corruptie en het willekeurige optreden van de politie. Nationalisten die zich tegen Janoekovitsj verzetten omdat hij een pro-Russische politicus zou zijn, deden opnieuw van zich spreken. Wit-Russische en Russische expats sloten zich aan bij de protesten omdat zij Janoekovitsj beschouwden als een vriend van de Wit-Russische en Russische dictators Aleksandr Loekasjenko en Vladimir Poetin.
Als je video’s gezien hebt van de Maidan-protesten, heb je misschien gemerkt dat de geweldsgraad hoog was; de demonstranten hadden geen plaats om zich naar terug te trekken, dus moesten ze vechten tot het bittere einde. De Berkut omwikkelde flitsgranaten met schroefmoeren die na de explosie splinterwonden aanrichtten en ogen raakten; dat is waarom er veel gewonden waren. In de slotfase van het conflict gebruikten de veiligheidstroepen militaire wapens, waardoor 106 demonstranten werden omgebracht.
Als reactie daarop vervaardigden demonstranten doe-het-zelf-granaten en explosieven en namen ze vuurwapens mee naar de Maidan. De productie van molotovcocktails leek op kleine divisies.
cdn.crimethinc.com/assets/articles/2022/02/15/2.jpg
Bij de Maidan-protesten van 2014 maakten de autoriteiten gebruik van huurlingen (titoesjka’s), gaven hen wapens, coördineerden hen en probeerden hen in te zetten als een georganiseerde loyalistenmacht. Er waren confrontaties met hen met stokken, hamers en messen.
In tegenstelling tot de opvatting dat de Maidan een “ door de EU en de NAVO gemanipuleerde actie was”, riepen voorstanders van Europese integratie op tot een vreedzaam protest, waarbij militante demonstranten als marionetten werden afgeschilderd. De EU en de Verenigde Staten hadden kritiek op de inbeslagname van regeringsgebouwen. Natuurlijk namen “pro-westerse” krachten en organisaties deel aan het protest, maar zij hadden niet het hele protest in handen. Verschillende politieke krachten, waaronder uiterst rechts, mengden zich actief in de beweging en probeerden hun agenda te dicteren. Zij kregen snel voet aan de grond en werden een organiserende kracht, dankzij het feit dat zij de eerste gevechtsdetachementen oprichtten en iedereen uitnodigden zich bij hen aan te sluiten, hen op te leiden en te leiden.
Geen van de krachten was echter absoluut dominant. De belangrijkste tendens was dat het een spontane protestmobilisatie was, gericht tegen het corrupte en impopulaire regime van Janoekovitsj. Misschien kan de Maidan worden geclassificeerd als een van de vele “gestolen revoluties”. De opofferingen en inspanningen van tienduizenden gewone mensen werden verduisterd door een handvol politici die zich een weg baanden naar de macht en de controle over de economie.
De rol van anarchisten in de protesten van 2014
Ondanks het feit dat anarchisten in Oekraïne een lange geschiedenis hebben, werd tijdens het bewind van Stalin iedereen die op welke manier dan ook verbonden was met de anarchisten onderdrukt en stierf de beweging uit, en bijgevolg stopte de overdracht van revolutionaire ervaring. De beweging begon zich te herstellen in de jaren 1980 dankzij de inspanningen van historici, en in de jaren 2000 kreeg ze een grote boost door de ontwikkeling van subculturen en antifascisme. Maar in 2014 was ze nog niet klaar voor serieuze historische uitdagingen.
Vóór het begin van de protesten waren anarchisten individuele activisten of verspreid in kleine groepen. Slechts weinigen stelden dat de beweging georganiseerd en revolutionair moest zijn. Van de bekende organisaties die zich op dergelijke gebeurtenissen voorbereidden, was er de Revolutionaire Confederatie van Anarcho-Syndicalisten van Machno (RCAS van Machno), maar bij het begin van de rellen heeft deze zichzelf ontbonden, omdat de deelnemers geen strategie konden ontwikkelen voor de nieuwe situatie.
De gebeurtenissen op de Maidan waren als een situatie waarin de speciale strijdkrachten in je huis inbreken en je beslissende acties moet ondernemen, maar je arsenaal bestaat alleen uit punkteksten, veganisme, honderd jaar oude boeken, en in het beste geval, de ervaring van deelname aan antifascisme op straat en lokale sociale conflicten. Bijgevolg was er veel verwarring, terwijl mensen probeerden te begrijpen wat er aan de hand was.
In die tijd was het niet mogelijk om een eensluidende visie op de situatie te vormen. De aanwezigheid van extreem-rechts in de straten ontmoedigde veel anarchisten om de protesten te steunen, omdat ze niet naast nazi’s wilden staan aan dezelfde kant van de barricades. Dit bracht veel controverse in de beweging; sommige mensen beschuldigden degenen die wel besloten mee te doen aan de protesten van fascisme.
De anarchisten die deelnamen aan de protesten waren ontevreden over het gewelddadige optreden van de politie en over Janoekovitsj zelf en zijn pro-Russische houding. Zij konden echter geen significante invloed op de protesten uitoefenen, omdat zij in wezen tot de categorie van buitenstaanders behoorden.
Uiteindelijk namen anarchisten individueel en in kleine groepen deel aan de Maidan-revolutie, voornamelijk in vrijwillige/niet-militante initiatieven. Na een tijdje besloten ze samen te werken en een eigen “honderdtal” te vormen (een strijdgroep van 60-100 mensen). Maar tijdens de registratie van het detachement (een verplichte procedure op de Maidan), werden de in de minderheid zijnde anarchisten uiteengedreven door de extreem-rechtse deelnemers met wapens. De anarchisten bleven, maar probeerden niet langer om grote georganiseerde groepen te vormen.
Onder de doden op de Maidan was de anarchist Sergej Kemski die, ironisch genoeg, postmortaal werd uitgeroepen tot Held van Oekraïne. Hij werd neergeschoten door een sluipschutter tijdens de verhitte fase van de confrontatie met de veiligheidstroepen. Tijdens de protesten deed Sergei een oproep aan demonstranten onder de titel “Hoor je het, Maidan?” waarin hij mogelijke manieren schetste om de revolutie te ontwikkelen, met de nadruk op de aspecten van directe democratie en sociale transformatie. De tekst is hier beschikbaar in het Engels.
Bijeenkomst van een groep anarchisten.
Het begin van de oorlog: de annexatie van de Krim
Het gewapende conflict met Rusland begon acht jaar geleden in de nacht van 26 op 27 februari 2014, toen het Krim-parlementsgebouw en de ministerraad in handen kwamen van onbekende gewapende mannen. Zij gebruikten Russische wapens, uniformen en uitrusting, maar hadden niet de symbolen van het Russische leger. Poetin erkende het feit van de deelname van het Russische leger aan deze operatie niet, hoewel hij het later persoonlijk toegaf in de propaganda-documentaire “De Krim: de weg naar het vaderland”.
Men moet begrijpen dat het Oekraïense leger in de tijd van Janoekovitsj in zeer slechte staat verkeerde. Wetende dat er een regulier Russisch leger van 220.000 soldaten op de Krim opereerde, durfde de voorlopige regering van Oekraïne de confrontatie niet aan.
Na de bezetting kregen veel bewoners te maken met repressie die tot op de dag van vandaag voortduurt. Ook onze kameraden behoren tot de onderdrukten. We kunnen enkele van de meest in het oog springende gevallen kort de revue laten passeren. De anarchist Alexander Koltsjenko werd samen met de pro-democratische activist Oleg Sentsov gearresteerd en op 16 mei 2014 overgebracht naar Rusland; vijf jaar later werden ze vrijgelaten bij een gevangenenruil. De anarchist Alexei Shestakovich werd gemarteld, verstikt met een plastic zak over zijn hoofd, geslagen en bedreigd met represailles; hij wist te ontsnappen. De anarchist Evgeny Karakashev werd in 2018 gearresteerd voor een re-post op het sociaal netwerk Vkontakte. Hij verkeert in hechtenis.
Anarchist Aleksandr Koltsjenko na gevangenenruil.
Desinformatie
In Russischtalige steden dicht bij de Russische grens werden pro-Russische manifestaties gehouden. De deelnemers vreesden de NAVO, radicale nationalisten, en repressie gericht tegen de Russischtalige bevolking. Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie hadden veel huishoudens in Oekraïne, Rusland en Wit-Rusland familiebanden, maar de gebeurtenissen op de Maidan veroorzaakten een ernstige breuk in persoonlijke relaties. Degenen die zich buiten Kiev bevonden en naar de Russische TV keken, waren ervan overtuigd dat Kiev door een nazi-junta was ingenomen en er zuiveringen plaatsvonden op de Russischtalige bevolking.
Rusland lanceerde een propagandacampagne met de volgende boodschappen: “bestraffers”, dat wil zeggen, nazi’s, trekken van Kiev naar Donetsk en willen de Russischtalige bevolking uitroeien (hoewel Kiev een overwegend Russischtalige stad is). In hun desinformatieverklaringen gebruikten propagandisten foto’s van extreem-rechts en verspreidden zij allerlei soorten nepnieuws. Tijdens de vijandelijkheden verscheen een beruchtste hoax: de zogenaamde kruisiging van een driejarig jongetje dat aan een tank zou zijn vastgemaakt en over de weg zou zijn gesleept. In Rusland werd het verhaal uitgezonden op federale zenders en ging het op internet viral.
In 2014 speelde desinformatie volgens ons een sleutelrol in het genereren van het gewapende conflict: sommige inwoners van Donetsk en Lugansk waren bang dat ze gedood zouden worden, dus namen ze de wapens op en riepen Poetin’s troepen op.
Gewapend conflict in het oosten van Oekraïne
“De trekker van de oorlog werd overgehaald,” in zijn eigen woorden, door Igor Girkin, een kolonel van de FSB (de staatsveiligheidsdienst, opvolgers van de KGB) van de Russische Federatie. Girkin, een aanhanger van het Russische imperialisme, besloot de pro-Russische protesten te radicaliseren. Hij stak de grens over met een gewapende groep Russen en nam (op 12 april 2014) het gebouw van het ministerie van Binnenlandse Zaken in Slavyansk in beslag om zich wapens toe te eigenen. Pro-Russische veiligheidstroepen begonnen zich bij Girkin aan te sluiten. Toen informatie over de gewapende groepen van Girkin verscheen, kondigde Oekraïne een anti-terreuroperatie aan.
cdn.crimethinc.com/assets/articles/2022/02/15/7.jpg
Een deel van de Oekraïense samenleving, vastbesloten om de nationale soevereiniteit te beschermen, realiserend dat het leger over weinig capaciteit beschikte, organiseerde een grote vrijwilligersbeweging. Degenen die enigszins bekwaam waren in militaire aangelegenheden werden instructeurs of vormden vrijwillige bataljons. Sommige mensen sloten zich aan bij het reguliere leger en de vrijwilligersbataljons als humanitaire vrijwilligers. Zij zamelden geld in voor wapens, voedsel, munitie, brandstof, vervoer, het huren van burgerauto’s, en dergelijke. Vaak waren de deelnemers aan de vrijwilligersbataljons beter bewapend en uitgerust dan de soldaten van het staatsleger. Deze detachementen gaven blijk van een aanzienlijke mate van solidariteit en zelforganisatie en vervingen in feite de staatsfuncties van territoriale verdediging, waardoor het leger (dat in die tijd slecht was uitgerust) met succes weerstand kon bieden aan de vijand.
De door de pro-Russische strijdkrachten gecontroleerde gebieden begonnen snel te slinken. Toen greep het reguliere Russische leger in.
We kunnen drie belangrijke chronologische punten belichten:
- Het Oekraïense leger realiseerde zich dat wapens, vrijwilligers en militaire specialisten uit Rusland kwamen. Daarom begonnen zij op 12 juli 2014 een operatie aan de Oekraïens-Russische grens. Tijdens de militaire opmars werden de Oekraïense militairen echter aangevallen door Russische artillerie en mislukte de operatie. De strijdkrachten leden zware verliezen.
- Het Oekraïense leger probeerde Donetsk te bezetten. Terwijl ze oprukten, werden ze in de buurt van Ilovaisk omsingeld door Russische reguliere troepen. Mensen die wij kennen, die deel uitmaakten van een van de vrijwilligersbataljons, werden ook gevangen genomen. Zij zagen het Russische leger uit de eerste hand. Na drie maanden konden ze terugkeren als gevolg van een uitwisseling van krijgsgevangenen.
- Het Oekraïense leger controleerde de stad Debaltseve, waar zich een groot spoorwegknooppunt bevond. Hierdoor werd de rechtstreekse weg tussen Donetsk en Lugansk onderbroken. Aan de vooravond van de onderhandelingen tussen Porosjenka (de toenmalige president van Oekraïne) en Poetin, die het begin van een langdurig staakt-het-vuren moesten inluiden, werden de Oekraïense stellingen aangevallen door eenheden met de steun van Russische troepen. Het Oekraïense leger werd opnieuw omsingeld en leed zware verliezen.
Vrijwillige strijders voeren acties uit in Ilovaisk in 2014.
Vooralsnog (vanaf februari 2022) hebben de partijen overeenstemming bereikt over een staakt-het-vuren en een voorwaardelijke “vrede”, die wordt gehandhaafd, hoewel er voortdurend schendingen zijn. Elke maand vallen er verscheidene slachtoffers.
Rusland ontkent de aanwezigheid van reguliere Russische troepen en de levering van wapens aan gebieden die niet onder controle staan van de Oekraïense autoriteiten. De Russische militairen die gevangen werden genomen, beweren dat zij op stand-by waren gezet voor een oefening, en pas toen zij op hun bestemming aankwamen, beseften zij dat ze zich midden in de oorlog in Oekraïne bevonden. Alvorens de grens over te steken, verwijderden zij de symbolen van het Russische leger, net zoals hun collega’s op de Krim deden. In Rusland hebben journalisten begraafplaatsen gevonden van gesneuvelde soldaten, maar alle informatie over hun dood is onbekend: de grafschriften op de grafstenen geven alleen als sterfdatum het jaar 2014 aan.
Aanhangers van de niet-erkende republieken
De ideologische basis van de tegenstanders van de Maidan was ook divers. De belangrijkste verenigende ideeën waren ontevredenheid over geweld tegen de politie en verzet tegen rellen in Kiev. Mensen die waren opgegroeid met Russische culturele verhalen, films en muziek waren bang voor de vernietiging van de Russische taal. Aanhangers van de Sovjet-Unie en bewonderaars van de overwinning van de Sovjet-Unie in de Tweede Wereldoorlog waren van mening dat Oekraïne op één lijn met Rusland moest worden gesteld en waren ongelukkig met de opkomst van radicale nationalisten. Aanhangers van het Russische Rijk zagen de Maidan-protesten als een bedreiging voor het grondgebied van het Russische Rijk. De ideeën van deze bondgenoten zouden kunnen worden verklaard met deze foto waarop de vlaggen van de USSR, het Russische Rijk en het Sint-Jorislint te zien zijn als symbool van de overwinning in de Tweede Wereldoorlog. We zouden ze kunnen afschilderen als autoritaire conservatieven, aanhangers van de oude orde.
De pro-Russische kant bestond uit politie, ondernemers, politici en militairen die sympathiseerden met Rusland, gewone burgers die bang waren voor nepnieuws, diverse ultrarechtse indivisuelen waaronder Russische patriotten en diverse soorten monarchisten, pro-Russische imperialisten, de Task Force groep “Rusich,” de PMC [Private Military Company] groep “Wagner,” met inbegrip van de beruchte neo-nazi Alexei Milchakov, de onlangs overleden Egor Prosvirnin, de oprichter van het chauvinistische Russische nationalistische mediaproject “Sputnik en Pogrom,” en vele anderen. Er waren ook autoritaire linksen, die de Sovjet-Unie en haar overwinning in de Tweede Wereldoorlog vieren.
De opkomst van extreem-rechts in Oekraïne
Zoals we beschreven, slaagde de rechtervleugel erin sympathie te winnen tijdens de Maidan door gevechtseenheden te organiseren en door klaar te staan om de Berkut fysiek te confronteren. De aanwezigheid van militaire wapens stelde hen in staat hun onafhankelijkheid te bewaren en anderen te dwingen met hen rekening te houden. Ondanks hun gebruik van openlijke fascistische symbolen zoals hakenkruizen, wolfshaken, Keltische kruisen en SS-logo’s, was het moeilijk om hen in diskrediet te brengen, omdat de noodzaak om de strijd aan te binden met de troepen van de Janoekovitsj-regering ervoor zorgde dat veel Oekraïners opriepen om met hen samen te werken.
Na de Maidan onderdrukte de rechtervleugel actief de bijeenkomsten van pro-Russische krachten. Aan het begin van de militaire operaties begonnen ze met het vormen van vrijwilligersbataljons. Een van de bekendste is het “Azov” bataljon. In het begin bestond het uit 70 strijders; nu is het een regiment van 800 man met eigen pantservoertuigen, artillerie, tankcompagnie, en een apart project volgens de NAVO-normen, de sergeantenschool. Het Azov bataljon is een van de meest gevechtsefficiënte eenheden in het Oekraïense leger. Er waren ook andere fascistische militaire formaties zoals de Vrijwillige Oekraïense Eenheid “Rechtse Sector” en de Organisatie van Oekraïense Nationalisten, maar die zijn minder algemeen bekend.
Als gevolg daarvan kreeg de Oekraïense rechtervleugel een slechte reputatie in de Russische media. Maar velen in Oekraïne beschouwden wat in Rusland werd gehaat als een symbool van de strijd in Oekraïne. Zo werd de naam van de nationalist Stepan Bandera, die in Rusland als een nazi-collaborateur wordt beschouwd, door de demonstranten actief gebruikt als een vorm van bespotting. Sommigen noemden zichzelf Judeo-Banderanen om aanhangers van Joodse/Metselaars samenzweringstheorieën te trollen.
Na verloop van tijd liep het trollen uit de hand. Rechtse aanhangers droegen openlijk nazi-symbolen; gewone aanhangers van de Maidan beweerden dat zij zelf Banderans waren die Russische baby’s opaten en maakten memes van die strekking. Extreemrechts drong door tot de mainstream: ze werden uitgenodigd om deel te nemen aan televisieshows en andere mediaplatforms van de bedrijven, waarop ze werden voorgesteld als patriotten en nationalisten. Liberale aanhangers van de Maidan kozen hun kant en geloofden dat de nazi’s een door Russische media verzonnen hoax waren. In 2014 tot 2016 werd iedereen omarmd die klaar was om te vechten, of het nu een nazi was, een anarchist, een kingpin van een georganiseerd misdaadsyndicaat, of een politicus die geen enkele van zijn beloften uitvoerde.
De opkomst van extreem-rechts is te danken aan het feit dat zij beter georganiseerd waren in kritieke situaties en in staat waren om andere rebellen effectieve strijdmethoden aan te reiken. Anarchisten zorgden voor iets soortgelijks in Wit-Rusland, waar ze ook de sympathie van het publiek wisten te winnen, maar niet op zo’n significante schaal als extreem-rechts dat in Oekraïne deed.
In 2017, nadat het staakt-het-vuren inging en de behoefte aan radicale strijders afnam, hebben de SBU (de veiligheidsdienst van Oekraïne) en de staatsregering de rechtse beweging gecoöpteerd en iedereen gevangengezet of geneutraliseerd die een “anti-systeem” of onafhankelijk perspectief had op de ontwikkeling van de rechtse beweging - waaronder Oleksandr Muzychko, Oleg Muzhchil, Yaroslav Babich, en anderen.
Vandaag de dag is het nog steeds een grote beweging, maar hun populariteit is op een vergelijkbaar laag niveau en hun leiders zijn verbonden aan de veiligheidsdienst, de politie en politici; zij vertegenwoordigen geen echt onafhankelijke politieke kracht. De discussies over het probleem van extreem-rechts worden frequenter binnen het democratische kamp, waar men begrip ontwikkelt voor de symbolen en organisaties waarmee men te maken heeft, in plaats van de bezorgdheid stilletjes weg te wuiven.
De activiteit van anarchisten en anti-fascisten tijdens de oorlog
Met het uitbreken van de militaire operaties ontstond er een tweedeling tussen degenen die pro-Oekraïens zijn en degenen die de zogenaamde DNR/LNR (“Volksrepubliek Donetsk” en “Volksrepubliek Luhansk”) steunen.
Tijdens de eerste maanden van de oorlog heerste er in de punkscene een wijdverbreid “zeg nee tegen de oorlog”-sentiment, maar dat heeft niet lang geduurd. Laten we de pro-Oekraïense en pro-Russische kampen eens analyseren.
Pro-Oekraïners
Bij gebrek aan een massale organisatie trokken de eerste anarchistische en antifascistische vrijwilligers individueel ten strijde als alleenstaande strijders, militaire medici en vrijwilligers. Zij probeerden hun eigen eskadron te vormen, maar door gebrek aan kennis en middelen was deze poging vruchteloos. Sommigen sloten zich zelfs aan bij het Azov bataljon en de OUN (Organisatie van Oekraïense Nationalisten). De redenen waren alledaags: zij sloten zich aan bij de meest toegankelijke troepen. Bijgevolg bekeerden sommigen zich tot de rechtse politiek.
Mensen die niet deelnamen aan de gevechten zamelden geld in voor de revalidatie van mensen die in het oosten gewond waren geraakt en voor de bouw van een bomschuilkelder in een kleuterschool gelegen in de buurt van de frontlinie. Er was ook een kraakpand genaamd “Autonomie” in Charkov, een open anarchistisch sociaal en cultureel centrum; in die tijd concentreerden ze zich op het helpen van de vluchtelingen. Ze zorgden voor huisvesting en een permanente echt-vrije-markt, overlegden met nieuw gearriveerden en verwezen hen naar voorzieningen en voerden educatieve activiteiten uit. Daarnaast werd het centrum een plaats voor theoretische discussies. Helaas hield het project in 2018 op te bestaan.
Al deze acties waren de individuele initiatieven van bepaalde mensen en groepen. Ze vonden niet plaats in het kader van één enkele strategie.
Een van de belangrijkste verschijnselen van die periode was een voorheen grote radicaal nationalistische organisatie, “Autonomnyi Opir” (autonoom verzet). Ze begonnen in 2012 naar links te leunen; tegen 2014 waren ze zo ver naar links opgeschoven dat individuele leden zichzelf zelfs “anarchisten” zouden noemen. Ze framen hun nationalisme als een strijd voor “vrijheid” en een tegenwicht tegen het Russische nationalisme, waarbij ze de Zapatista-beweging en de Koerden als rolmodellen gebruiken. Vergeleken met de andere projecten in de Oekraïense samenleving werden zij gezien als de meest hechte bondgenoten, zodat sommige anarchisten met hen samenwerkten, terwijl anderen deze samenwerking en de organisatie zelf bekritiseerden. Leden van de AO namen ook actief deel aan vrijwilligersbataljons en probeerden het idee van “anti-imperialisme” onder de militairen te ontwikkelen. Zij verdedigden ook het recht van vrouwen om deel te nemen aan de oorlog; vrouwelijke leden van het AO namen deel aan de gevechtsoperaties. De AO hielp opleidingscentra bij het opleiden van strijders en artsen, meldde zich vrijwillig aan voor het leger en organiseerde het sociaal centrum “Citadel” in Lviv waar vluchtelingen werden opgevangen.
[https://cdn.crimethinc.com/assets/articles/2022/02/15/12.jpg Moskou, 2014: Anarchisten marcheren tegen de Russische agressie. ]]
Pro-Russen
Het moderne Russische imperialisme is gebouwd op de perceptie dat Rusland de opvolger is van de Sovjet-Unie - niet het politieke systeem, maar op gebied van grondgebied. Het Poetin-regime ziet de Sovjet-overwinning in de Tweede Wereldoorlog niet als een ideologische overwinning op het nazisme, maar als een overwinning op Europa die de kracht van Rusland aantoont. In Rusland en de landen die het onder controle heeft, heeft de bevolking minder toegang tot informatie, zodat de propagandamachine van Poetin niet de moeite neemt om een complex politiek concept te creëren. Het verhaal is in wezen als volgt: De VS en Europa waren bang voor de sterke USSR, Rusland is de opvolger van de Sovjet-Unie en het hele grondgebied van de voormalige Sovjet-Unie is Russisch, Russische tanks zijn Berlijn binnengetrokken, wat betekent dat “We het weer kunnen” en we zullen de NAVO laten zien wie hier de sterkste is, de reden dat Europa “verrot” is, is omdat alle homo’s en emigranten daar uit de hand zijn gelopen.
Zeer populaire stickers in Rusland in 2014 en 2015. Het opschrift luidt: “We can do it again.”
De ideologische basis die een pro-Russische positie onder links in stand hield, was de erfenis van de Sovjet-Unie en haar overwinning in de Tweede Wereldoorlog. Aangezien Rusland beweert dat de regering in Kiev in handen was van nazi’s en de junta, beschreven de tegenstanders van de Maidan zichzelf als strijders tegen het fascisme en de Kievse junta. Deze naamgeving wekte sympathie op bij autoritair links - bijvoorbeeld in Oekraïne, met inbegrip van de “Borotba”-organisatie. Tijdens de belangrijkste gebeurtenissen van 2014 namen zij eerst een loyalistisch standpunt in en later een pro-Russisch standpunt. In Odessa werden op 2 mei 2014 verschillende van hun activisten gedood tijdens straatrellen. Sommige mensen van deze groep namen ook deel aan de gevechten in de regio’s Donetsk en Lugansk, en sommigen van hen kwamen daar om het leven.
“Borotba” beschreef hun motivatie als het willen strijden tegen het fascisme. Zij drongen er bij Europees links op aan om solidair te zijn met de “Volksrepubliek Donetsk” en de “Volksrepubliek Luhansk”. Nadat de e-mail van Vladislav Surkov (de politieke strateeg van Poetin) was gehackt, werd onthuld dat leden van Borotba financiering hadden ontvangen en onder toezicht stonden van Surkovs mensen.
De autoritaire communisten van Rusland omarmden de afgescheiden republieken om soortgelijke redenen.
De aanwezigheid van extreem-rechtse aanhangers op de Maidan motiveerde ook apolitieke antifascisten om de “DNR” en “LNR” te steunen. Ook hier namen sommigen van hen deel aan de gevechten in de regio’s Donetsk en Lugansk, en sommigen van hen stierven daar.
Onder Oekraïense antifascisten waren er “apolitieke” antifascisten, subcultureel verwante mensen die een negatieve houding hadden tegenover het fascisme “omdat onze grootvaders ertegen vochten”. Hun begrip van het fascisme was abstract: ze waren zelf vaak politiek incoherent, seksistisch, homofoob, patriotten van Rusland, en meer van dat.
Het idee om de zogenaamde republieken te steunen kreeg brede steun onder linkse partijen in Europa. Tot de meest opvallende aanhangers behoorden de Italiaanse rockband “Banda Bassotti” en de Duitse partij Die Linke. Naast fondsenwerving maakte Banda Bassotti een tournee naar “Novorossia”. Als lid van het Europees Parlement steunde Die Linke het pro-Russische verhaal op alle mogelijke manieren en organiseerde videoconferenties met pro-Russische militanten, waarbij zij naar de Krim en de niet-erkende republieken gingen. De jongere leden van Die Linke, alsook de Stichting Rosa Luxemburg (de stichting van de partij Die Linke), beweren dat dit standpunt niet door elke deelnemer wordt gedeeld, maar wel wordt uitgedragen door de meest prominente leden van de partij, zoals Sahra Wagenknecht en Sevim Dağdelen.
Banda Bassotti in Donetsk in 2014.
Het pro-Russische standpunt won niet aan populariteit onder anarchisten. Onder individuele uitspraken was het standpunt van Jeff Monson, een mixed martial arts vechter uit de VS die tatoeages heeft met anarchistische symbolen, het meest zichtbaar. Hij beschouwde zichzelf vroeger als anarchist, maar in Rusland werkt hij openlijk voor de regerende partij Verenigd Rusland en is hij afgevaardigde in de Doema.
Om het pro-Russische “linkse” kamp samen te vatten, zien we het werk van de Russische speciale diensten en de gevolgen van ideologisch onvermogen. Na de bezetting van de Krim hebben medewerkers van de Russische FSB lokale antifascisten en anarchisten in een gesprek benaderd met het aanbod hen toe te staan hun activiteiten voort te zetten, maar met de suggestie dat zij voortaan in hun agitatie het idee moesten opnemen dat de Krim een deel van Rusland zou moeten zijn. In Oekraïne zijn er kleine informatieve en activistische groeperingen die zich als antifascistisch profileren, maar in wezen pro-Russische standpunten innemen; veel mensen verdenken hen ervan voor Rusland te werken. Hun invloed in Oekraïne is minimaal, maar hun leden dienen Russische propagandisten als “klokkenluiders”.
Er zijn ook aanbiedingen van “samenwerking” van de Russische ambassade en pro-Russische parlementsleden zoals Ilya Kiva. Zij proberen in te spelen op de negatieve houding tegenover nazi’s zoals het Azov bataljon en bieden aan mensen te betalen om hun standpunt te veranderen. Op dit moment heeft alleen Rita Bondar openlijk toegegeven dat zij op deze manier geld heeft ontvangen. Vroeger schreef zij voor linkse en anarchistische media, maar omdat zij geld nodig had, schreef zij onder een pseudoniem voor mediaplatforms die gelieerd zijn aan de Russische propagandist Dmitri Kiselev.
In Rusland zelf zijn we getuige van de eliminatie van de anarchistische beweging en de opkomst van autoritaire communisten die anarchisten uit de antifascistische subcultuur verdringen. Een van de meest veelzeggende recente momenten is het organiseren van een antifascistisch toernooi in 2021 ter nagedachtenis van “de Sovjet-soldaat.”
Dreigt een totale oorlog met Rusland? Een anarchistisch standpunt
Zo’n tien jaar geleden zou het idee van een grootschalige oorlog in Europa gek hebben geleken, aangezien seculiere Europese staten in de 21e eeuw hun “humanisme” proberen op te poetsen en hun misdaden proberen te maskeren. Als ze militaire operaties uitvoeren, doen ze dat ergens ver weg van Europa. Maar als het om Rusland gaat, zijn we getuige geweest van de bezetting van de Krim en de daaropvolgende nepreferenda, de oorlog in Donbas, en het vliegtuigongeluk MH17. Oekraïne heeft voortdurend te maken met hacker-aanvallen en bommeldingen, niet alleen in staatsgebouwen, maar ook binnen de scholen en kleuterscholen.
In Wit-Rusland in 2020 riep Loekasjenko zichzelf uit tot winnaar van de verkiezingen met een uitslag van 80% van de stemmen. De opstand in Wit-Rusland leidde zelfs tot een staking van Wit-Russische propagandisten. Maar na de landing van Russische FSB-vliegtuigen veranderde de situatie drastisch en slaagde de Wit-Russische regering erin de protesten met geweld te onderdrukken.
Een gelijkaardig scenario speelde zich af in Kazachstan, maar daar werden de reguliere legers van Rusland, Wit-Rusland, Armenië en Kirgizië ingeschakeld om het regime te helpen de opstand te onderdrukken in het kader van de Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie (CVVO) samenwerking.
Russische inlichtingendiensten lokten vluchtelingen uit Syrië naar Wit-Rusland om een conflict aan de grens met de Europese Unie te ontketenen. Ook werd een groep van de Russische FSB ontdekt die zich bezighield met politieke moorden met gebruikmaking van chemische wapens - het reeds bekende “novichok”. Naast de Skripals en Navalny hebben zij ook andere politieke figuren in Rusland omgebracht. Het regime van Poetin reageert op alle beschuldigingen door te zeggen: “Wij zijn het niet, jullie liegen allemaal.” Ondertussen heeft Poetin zelf een half jaar geleden een artikel geschreven waarin hij beweert dat Russen en Oekraïners één natie zijn en samen zouden moeten zijn. Vladislav Surkov (een politiek strateeg die de Russische staatspolitiek opbouwt, verbonden met de marionettenregeringen in de zogenaamde DNR en LNR) publiceerde een artikel waarin hij verklaarde dat “het rijk moet uitbreiden, anders zal het ten onder gaan.” In Rusland, Wit-Rusland en Kazachstan is de protestbeweging de afgelopen twee jaar hardhandig neergeslagen en worden onafhankelijke en oppositionele media de kop ingedrukt. Wij raden aan meer te lezen over de activiteiten van Rusland hier.
Alles welbeschouwd is de kans op een grootschalige oorlog groot en dit jaar iets groter dan vorig jaar. Zelfs de scherpste analisten zullen waarschijnlijk niet in staat zijn precies te voorspellen wanneer die oorlog zal uitbreken. Misschien zou een revolutie in Rusland de spanning in de regio verlichten; maar, zoals we hierboven schreven, is de protestbeweging daar in de kiem gesmoord.
Anarchisten in Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland steunen de Oekraïense onafhankelijkheid meestal direct of impliciet. Dat komt omdat Oekraïne, zelfs met alle nationale hysterie, corruptie en een groot aantal nazi’s, vergeleken met Rusland en de door dat land gecontroleerde landen, een eiland van vrijheid lijkt te zijn. Dit land behoudt “unieke fenomenen” in de post-Sovjet-regio, zoals de vervangbaarheid van de president, een parlement dat meer dan nominale macht heeft, en het recht op vreedzame vereniging; in sommige gevallen, rekening houdend met extra aandacht van de samenleving, functioneren de rechtbanken soms zelfs volgens het door hen beleden protocol. Zeggen dat dit te verkiezen is boven de situatie in Rusland, is niets nieuws zeggen. Zoals Bakoenin schreef: “We zijn vast overtuigd dat de minst volmaakte republiek duizendmaal meer waard is dan het meest verlichte koninkrijk..”
Er zijn veel problemen in Oekraïne, maar deze problemen kunnen waarschijnlijk beter worden opgelost zonder tussenkomst van Rusland.
Is het de moeite waard om tegen de Russische troepen te vechten in geval van een invasie? Wij geloven dat het antwoord ja is. De opties die de Oekraïense anarchisten op dit moment overwegen, zijn onder meer toetreding tot de strijdkrachten van Oekraïne, deelname aan de territoriale verdediging, partijdigheid, en vrijwilligerswerk.
Oekraïne staat nu in de frontlinie van de strijd tegen het Russische imperialisme. Rusland heeft langetermijnplannen om de democratie in Europa te gronde te richten. We weten dat er tot nu toe weinig aandacht is besteed aan dit gevaar in Europa. Maar wie in de loop van de tijd de verklaringen van hooggeplaatste politici, extreem-rechtse organisaties en autoritaire communisten volgt, zal merken dat er in Europa al een groot spionagenetwerk bestaat. Zo krijgen sommige topambtenaren na hun aftreden een functie bij een Russische oliemaatschappij (Gerhard Schröder, François Fillon).
Wij beschouwen de slogans “Zeg nee tegen de oorlog” of “De oorlog van de grootmachten” als ondoeltreffend en populistisch. De anarchistische beweging heeft geen invloed op het proces, dus zulke uitspraken veranderen helemaal niets.
Ons standpunt is gebaseerd op het feit dat we niet willen weglopen, dat we geen gijzelaars willen zijn, en dat we niet zonder slag of stoot gedood willen worden. Kijk naar Afghanistan en je begrijpt wat “Nee tegen de oorlog” betekent: wanneer de Taliban oprukken, vluchten de mensen massaal, sterven in de chaos op de luchthavens, en degenen die overblijven worden gezuiverd. Dit beschrijft wat er op de Krim gebeurt en u kunt zich voorstellen wat er na de invasie van Rusland in andere regio’s van Oekraïne zal gebeuren.
[https://cdn.crimethinc.com/assets/articles/2022/02/15/15.jpg Afghanistan, 2021: Mensen proberen op een NAVO-vliegtuig te stappen om aan de Taliban te ontsnappen. ]]
Wat de houding tegenover de NAVO betreft, zijn de auteurs van deze tekst verdeeld over twee standpunten. Sommigen van ons staan positief tegenover deze situatie. Het is duidelijk dat Oekraïne niet in staat is om in zijn eentje tegen Rusland op te treden. Zelfs wanneer rekening wordt gehouden met de grote vrijwilligersbeweging, zijn moderne technologieën en wapens nodig. Afgezien van de NAVO heeft Oekraïne geen andere bondgenoten die hierbij kunnen helpen.
Hier kunnen we het verhaal van Syrisch Koerdistan in herinnering brengen. De lokale bevolking werd gedwongen samen te werken met de NAVO tegen ISIS - het enige alternatief was vluchten of gedood worden. We zijn ons er terdege van bewust dat de steun van de NAVO zeer snel kan verdwijnen als het Westen nieuwe belangen ontwikkelt of erin slaagt compromissen te sluiten met Poetin. Zelfs nu is het zelfbestuur gedwongen samen te werken met het Assad-regime, omdat het begrijpt dat het niet veel alternatieven heeft.
Een mogelijke Russische invasie dwingt het Oekraïense volk om bondgenoten te zoeken in de strijd tegen Moskou. Niet op de sociale media, maar in de echte wereld. Anarchisten beschikken in Oekraïne of elders niet over voldoende middelen om effectief te reageren op de invasie van Poetins regime. Daarom moet men nadenken over het aanvaarden van steun van de NAVO.
Het andere standpunt, dat anderen in deze schrijfgroep onderschrijven, is dat zowel de NAVO als de EU, door hun invloed in Oekraïne te versterken, het huidige systeem van “wild kapitalisme” in het land zullen verstevigen en de mogelijkheid van een sociale revolutie nog minder haalbaar zullen maken. In het systeem van mondiaal kapitalisme, waarvan het vlaggenschip de VS is als leider van de NAVO, krijgt Oekraïne de plaats toegewezen van een nederige grens: een leverancier van goedkope arbeid en hulpbronnen. Daarom is het belangrijk dat de Oekraïense samenleving de noodzaak inziet van onafhankelijkheid van alle imperialisten. In de context van de defensiecapaciteit van het land moet de nadruk niet liggen op het belang van NAVO-technologie en steun voor het reguliere leger, maar op het potentieel van de samenleving voor grassroots guerrillaverzet.
Wij beschouwen deze oorlog in de eerste plaats tegen Poetin en de regimes onder zijn gezag. Naast de alledaagse motivatie om niet onder een dictatuur te willen leven, zien wij potentieel in de Oekraïense samenleving, die een van de meest actieve, onafhankelijke en opstandige in de regio is. De lange geschiedenis van verzet van het volk in de afgelopen dertig jaar is daar een solide bewijs van. Dit geeft ons de hoop dat de concepten van directe democratie hier een vruchtbare bodem hebben.
De huidige situatie van anarchisten in Oekraïne en nieuwe opgaven
De buitenstaanderpositie tijdens de Maidan en de oorlog had een demoraliserend effect op de beweging. Het bereik werd bemoeilijkt doordat de Russische propaganda het woord “antifascisme” monopoliseerde. Door de aanwezigheid van de symbolen van de Sovjet-Unie onder de pro-Russische militanten was de houding tegenover het woord “communisme” uiterst negatief, zodat zelfs de combinatie “anarcho-communisme” als negatief werd ervaren. De verklaringen tegen de pro-Oekraïense ultrarechtse groep wierpen een schaduw van twijfel over anarchisten in de ogen van gewone mensen. Er was een onuitgesproken afspraak dat ultra-rechts geen anarchisten en antifascisten zou aanvallen als zij hun symbolen niet lieten zien op bijeenkomsten en dergelijke. Rechts had een heleboel wapens in handen. Deze situatie zorgde voor een gevoel van frustratie; de politie functioneerde niet goed, waardoor iemand gemakkelijk kon worden gedood zonder gevolgen. In 2015 werd bijvoorbeeld de pro-Russische activist Oles Buzina vermoord.
Dit alles moedigde anarchisten aan om de zaak serieuzer te benaderen.
Vanaf 2016 begon zich een radicale ondergrondse te ontwikkelen; nieuws over radicale acties begon op te duiken. Er verschenen radicale anarchistische bronnen die uitlegden hoe je wapens kon kopen en hoe je caches kon maken, in tegenstelling tot de oude, die alleen beperkt waren tot molotovcocktails.
In het anarchistische milieu is het acceptabel geworden om legale wapens te hebben. Video’s van anarchistische trainingskampen die vuurwapens gebruiken begonnen op te duiken. Echo’s van deze veranderingen bereikten Rusland en Wit-Rusland. In Rusland liquideerde de FSB een netwerk van anarchistische groepen die legale wapens hadden en airsoft beoefenden. De gearresteerden werden gemarteld met stroomstoten om hen te dwingen te bekennen dat ze terroristen waren, en veroordeeld tot straffen variërend van 6 tot 18 jaar. In Wit-Rusland werd tijdens de protesten van 2020 een opstandige groep anarchisten onder de naam “Zwarte Vlag” aangehouden toen zij probeerden de grens tussen Wit-Rusland en Oekraïne over te steken. Zij hadden een vuurwapen en een granaat bij zich; volgens de getuigenis van Igor Olinevich had hij het wapen in Kiev gekocht.
Anarchistische rebellengroep “Zwarte Vlag”
De achterhaalde aanpak van de economische agenda van de anarchisten is ook veranderd: als vroeger de meerderheid werkte in laagbetaalde banen “dichter bij de onderdrukten,” nu proberen velen een baan te vinden met een goed salaris, meestal in de IT-sector.
Antifascistische straatgroepen hebben hun activiteiten hervat en voeren vergeldingsacties uit in geval van nazi-aanvallen. Zij hielden onder meer het “No Surrender”-toernooi onder antifa-strijders en brachten een documentaire uit onder de titel “Hoods,” die verhaalt over het ontstaan van de antifa-groep in Kiev. (Engelse ondertiteling beschikbaar.)
Anti-fascisme in Oekraïne is een belangrijk front, want naast een groot aantal lokale ultrarechtse activisten, zijn veel beruchte nazi’s hierheen verhuisd uit Rusland (waaronder Sergei Korotkikh en Alexei Levkin) en uit Europa (zoals Denis “White Rex” Kapustin), en zelfs uit de VS (Robert Rando). Anarchisten hebben onderzoek gedaan naar de activiteiten van extreem-rechts.
Er zijn activistische groepen van uiteenlopende aard (klassieke anarchisten, queer anarchisten, anarcho-feministen, Food Not Bombs, eco-initiatieven, en dergelijke), maar ook kleine informatieplatforms. Onlangs is er een politiek geladen antifascistische bron verschenen in het telegram @uantifa, die zijn publicaties in het Engels repliceert.
De spanningen tussen de groepen nemen geleidelijk af, want de laatste tijd zijn er veel gezamenlijke acties en gemeenschappelijke deelname aan sociale conflicten. Een van de grootste daarvan is de campagne tegen de deportatie van de Wit-Russische anarchist Aleksej Bolenkov (die erin slaagde een proces tegen de Oekraïense speciale diensten te winnen en in Oekraïne te blijven) en de verdediging van een van de wijken in Kiev (Podil) tegen politie-invallen en aanvallen door extreem-rechts.
We hebben nog steeds heel weinig invloed op de maatschappij in het algemeen. Grotendeels komt dit door het idee van de noodzaak van organisatie en anarchistische structuren lange tijd werd genegeerd of ontkend. (In zijn memoires klaagt Nestor Machno ook over deze tekortkoming na de nederlaag van de anarchisten). Anarchistische groepen werden zeer snel door de SBU [Veiligheidsdienst van Oekraïne] of door extreem-rechts uit de weg geruimd.
Nu zijn we uit de impasse gekomen en zijn we ons aan het ontwikkelen, daarom anticiperen we op nieuwe repressie en nieuwe pogingen van de SBU om de beweging onder controle te krijgen.
In dit stadium kan onze rol worden omschreven als de meest radicale uitgangspunten en benaderingswijzen in het democratische kamp. Terwijl liberalen liever klagen bij de politie in geval van een aanval door de politie of extreem-rechts, bieden anarchisten aan om samen te werken met andere groepen die met een soortgelijk probleem te kampen hebben en komen ze instellingen of evenementen verdedigen als er een mogelijkheid van een aanval bestaat.
cdn.crimethinc.com/assets/articles/2022/02/15/17.jpg
Anarchisten proberen nu in de samenleving horizontale basisverbanden te vormen, gebaseerd op gemeenschappelijke belangen, zodat gemeenschappen in hun eigen behoeften kunnen voorzien, inclusief zelfverdediging. Dit verschilt aanzienlijk van de gangbare Oekraïense politieke praktijk, waarin vaak wordt voorgesteld zich te verenigen rond organisaties, vertegenwoordigers, of de politie. Organisaties en vertegenwoordigers worden vaak omgekocht en de mensen die zich rond hen hebben verzameld blijven bedrogen achter. De politie kan bijvoorbeeld LGBT-evenementen verdedigen, maar kwaad worden als deze activisten zich aansluiten bij een rel tegen politiegeweld. Eigenlijk zien we daarom potentieel in onze ideeën - maar als er een oorlog uitbreekt, zal het belangrijkste weer de mogelijkheid zijn om deel te nemen aan een gewapend conflict.